Zbrza

Zbrza– leży na wzgórzach i w dolinie Pasma (Garbu) Zbrzanskiego, znajdującego się w południowej części Gór Świętokrzyskich na pograniczu z Niecką Nidziańską. Pasmo Zabrzańskie graniczy od zachodu ze Wzgórzami Korzeczkowskimi i Pasmem Chęcińskim. Teren leży w dorzeczu Nidy, która obramowuje go od zachodu i częściowo od południa. Na północy granicą Pasma Zbrzańskiego jest dolina Czarnej Nidy, a na wschodzie Morawka.

Zbrza to w języku staropolskim wysięk lub wypływ wody podziemnej. Forma taka istnieje pod wierzchołkiem Baraniej Góry i wolno sądzić, że stąd przyjęła nazwę wioska. Dawna nazwa wsi Zbrza to także „D(e)brza”. Wieś Zbrza miała charakter ulicówki średniowiecznej. W Zbrzy 1846 r. było 29 gospodarstw. Jako że Zbrzę z trzech stron otaczają lasy, była ona w czasie niemieckiej okupacji schronieniem dla partyzantów. Latem 1944 r. doszło tutaj nawet do potyczki pomiędzy oddziałem AK a niemieckim patrolem. W odwecie Niemcy podjęli próbę spalenia i pacyfikacji wsi. Zbrza ocalała dzięki Ludwikowi Wojcińskiemu, zarządcy komisarycznemu majątku Dębska Wola, który przekonał Werhmacht, że uczestnikami potyczki nie byli AK-owcy, lecz radzieccy spadochroniarze. Spalono jednak 2 gospodarstwa, zginęli ludzie. Aby upamiętnić tamte tragiczne zdarzenia we wsi postawiono w 2004 r. pamiątkowy obelisk z figurą Matki Boskiej.

Obecnie Zbrza liczy 383 mieszkańców i składa się z kilku części. Tradycyjnie dzielona jest przez mieszkańców na dwie części: Starą i Nową Wieś. Dodatkowo do sołectwa Zbrza należą również 2 przysiółki: Chałupki Zbrzańskie i Wojda, położone nad brzegiem Nidy.

We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna.